Πολιτιστικό Ενδόραμα ’21 (2022)

 

Αναφερόμαστε συνήθως στους πρόσφυγες της Μικρασιατικής Καταστροφής σε συνάρτηση με τις δυσκολίες που συνδέονται με τον εκτοπισμό και την αποκατάστασή τους. Μιλάμε για τη βία του πολέμου, το βιός που χάθηκε, τις πατρίδες που έμειναν πίσω, τις οικογένειες που χωρίστηκαν, τις δυσκολίες που αντιμετώπισαν   στην προσπάθειά τους να στεριώσουν στο νέο τόπο.  Αυτό στο οποίο σπάνια αναφερόμαστε ωστόσο είναι η υγειονομική κατάσταση των προσφύγων, οι αρρώστιες, η σωματική και ψυχολογική επιβάρυνση, αλλά και ο τρόπος που τα προβλήματα αυτά και η προσπάθεια να αντιμετωπιστούν μεταμόρφωσε το τοπίο της δημόσιας υγιεινής στην Ελλάδα.

Το 1922, ακόμη και πριν έλθουν οι πρόσφυγες, ο ελληνικός πληθυσμός μαστιζόταν από  ενδημικές ασθένειες (ελονοσία, φυματίωση, ισπανική γρίπη). Η δημόσια υγιεινή περιοριζόταν σε απαγορευτικούς κανόνες και   υποτυπώδεις δομές. Η πολεμική δεκαετία του 1912-1922 (από τους Βαλκανικούς Πολέμους ως την Μικρασιατική Καταστροφή) επιβάρυνε ακόμη περισσότερο την κατάσταση. Στα υπαρχοντα προβλήματα προσέθεσε και αυτά των Νέων Χωρών (Βόρεια Ελλάδα), αλλά κυρίως αυτά των τραυματικών και των αναπήρων του πολέμου. Ήδη την περίοδο που προηγήθηκε της Καταστροφής είχαν αρχίσει να γίνονται προσπάθειες περίθαλψης των προσφύγων και των τραυματιών, είχαν ωστόσο κυρίως τοπικό και αποσπασματικό χαρακτήρα.

Η Μικρασιατική Καταστροφή και η μαζική έλευση προσφύγων έκαναν ακόμη πιο επιτακτική την ανάγκη φροντίδας και περίθαλψης, σε βαθμό που δεν μπορούσε να ικανοποιηθεί με πρωτοβουλίες τοπικού χαρακτήρα. Αρκετοί από τους πρόσφυγες είχαν ήδη ξεριζωθεί από τους τόπους τους μήνες πριν τελικά φτάσουν στην Ελλάδα, μετακινούμενοι από τόπο σε τόπο στην Ανατολία,   αλλά και σε ειδικά διαμορφωμένα για την περίσταση λοιμοκαθαρτήρια στην Ελλάδα. Ο εξανθηματικός τύφος, η πανώλη, η γρίπη, η φυματίωση, αλλά και η εξάντληση από την πείνα και τις κακουχίες καθώς και η ψυχολογική επιβάρυνση είχαν μετατρέψει τους πρόσφυγες σε «ανθρώπινα ράκη». Προκειμένου να αντιμετωπίσει αυτή την κατάσταση, το ελληνικό κράτος προχώρησε σε μια σειρά από μεταρρυθμίσεις και θεσμικές παρεμβάσεις που άλλαξαν το τοπίο της υγιεινής στην ελληνική κοινωνία.

Ξεκινώντας από την «Ανώτατη Διεύθυνση Περιθάλψεως» της κυβέρνησης της Θεσσαλονίκης την εποχή του Εθνικού Διχασμού (1915-16) και φτάνοντας έως  την ίδρυση της Σχολής Υγιεινής το 1931,   η παρουσία των προσφύγων οδήγησε σε δομικές αλλαγές που αναμόρφωσαν το πεδίο της δημόσιας υγιεινής στην Ελλάδα.